Eerder kwam de clickbait al ter sprake, de gefingeerde of dik aangezette kop die louter diende als een soort propper van de website die de argeloze surfer binnen probeert te halen. Vandaag geen kijkje achter de schermen, maar aan de andere kant van het scherm. Wat drijft die persoon die al die dingen kijkt en leest toch, waarom voelt hij/zij zich woest aangetrokken tot een kattenfilmpje, maar kotst-ie net zo lief een op safe gespeelde internetmanoeuvre uit?
Winfried Baijens probeert er chocola van te maken in Het Parool, maar snapt er niks van:
Heel lullig. Als ik een selfie of een foto van mijn kat Bram plaats, krijg ik wel likes, maar bij een stukje uit een artikel of iets anders waarvan ik denk: dit is écht interessant: bam! Nul likes, vijf volgers kwijt.
Het is een unaniem gevoeld leed onder de mensen die op een (al dan niet virtueel) podium publiekelijk hun zegje willen doen: dat ene element in je tekst of liedje werkt onverwachts als een trein, terwijl het ander totaal doodslaat of door niemand wordt opgepikt. Er zijn kasten vol geschreven over schrijftechnieken die al of niet werken, maar die grillige potentiële toehoorder komt telkens met de schrik vrij. Reden genoeg om hem/haar eens wat nader te bekijken.
(Dat kan op duizend-en-één verschillende manieren, maar voor een stukje als dit is een manier al meer dan genoeg.)
Northrop Frye beschrijft dat als we als lezer iets tot ons nemen, onze aandacht tegelijkertijd twee verschillende richtingen op beweegt. De ene is naar buiten of centrifugaal of middelpuntvliedend, waarbij we voortdurend weg van de tekst gaan, terug naar ons geheugen en de associaties die we bij bepaalde woorden hebben. De andere richting is juist naar de tekst toe of centripetaal of middelpuntzoekend, waarbij we vanuit de woorden in de tekst een begrip ontwikkelen van het grotere verbale verband waarin ze gepresenteerd worden.
Als je zo redeneert, zou je als uitgangspunt kunnen nemen dat een tekst/bericht/site/etc. onze hersenen in elk geval in één van de twee richtingen moet dwingen om – tot op zekere hoogte – door ons begrepen te worden: de centripetale dan wel de centrifugale kant. Ontbreken dergelijke triggers, dan blijf je zitten met een tekst die je zowel op intratekstueel (binnen de tekst) als op persoonlijk niveau (buiten de tekst) niet kunt thuisbrengen. Leuk is anders.
En als je nu op anekdotisch niveau gaat kijken wat de leukste, meest beklijvende berichtjes, foto’s, boeken, of wat dan ook zijn, dan valt er hierin misschien wel een patroon te ontwaren. Eerder kwam al de categorie ter sprake van (nieuws-)berichten die een beroep doen op een beeld dat je toch al had: uitkeringstrekkende tokkies die een vrouwonvriendelijk spreekkoor aanheffen, asielzoekers die een onschuldige puppy vermoorden (Google het als je interesse is gewekt). Dit zijn duidelijk berichten die voornamelijk de centrifugale richting beogen: mensen die het stemmingmakerij vinden of het er anderszins niet mee eens zijn haken na een paar zinnen al af, omdat de interne structuur van het bericht an sich vaak weinig soeps is.[1]
Idealiter prikkelt een bericht jou als lezer dus zowel centrifugaal als centripetaal: het gaat over een onderwerp wat je in eerste instantie misschien niet onwijs aanspreekt, maar compenseert dit op centripetaal niveau door er een dusdanig onverwachtse of interessante draai aan te geven dat je toch nog als een Beter Mens achter je boek of computer vandaan komt.
Is dit dan het recept voor de succesvolle post? Was het maar zo’n feest. Het mag een cliché heten, maar ieder mens zit anders in elkaar: iedereen brengt andere bagage mee, heeft andere associaties bij hetzelfde onderwerp, of krijgt maar moeilijk vat op de interne structuur van je berichtje – terwijl je er nog zo goed over hebt nagedacht! Het enige dat je kunt doen is op de centripetale en –fugale corroboratiegraad mikken en het lekker op safe spelen, en hopen dat je niet genadeloos door de mand valt.
[1] Of is het zo dat de mensen die het niet interesseert of het , juist een ‘tegenovergestelde’ centrifugale richting op worden gedreven? Met het concept kun je in elk geval alle kanten op.
Bram Faber 