Op onregelmatige basis recenseer ik nieuw verschenen CDs voor Tijdschrift de Klarinet. Exact een jaar geleden recenseerde ik het album Antonio Salguero, Pedro Gavilán – 20th Century Clarinet Sonatas.
De sonatevorm. Welke liefhebber van klassieke muziek is er niet mee groot geworden? De term werd al gebruikt in het baroktijdperk, maar de wortels van sonate zoals de meesten hem zullen kennen liggen aan het begin van de 19e eeuw. Sindsdien vond de sonatevorm haar weg naar vrijwel alle – primair instrumentale – genres. Ook de klarinet ontkomt er niet aan: Wikipedia geeft aan dat er zeker vijftig klarinetsonates bestaan, van vroeg-klassiek (François Devienne, 1798) tot hypermodern (David Conte, 2019).
Reden genoeg voor klarinettist Antonio Salguero en pianist Pedro Gavilán om een duik te nemen in de sonatevorm op het album Clarinet Sonatas 20th Century. De cd van het Andalusische duo (Salguero woont en werkt in Sevilla, Gavilán in Granada) dwingt meteen tot enige reflectie. ‘Eerst de muziek, dan de spelers’, lijkt ze namelijk te willen communiceren: het zwaartepunt in de uitgave ligt sterk op de stukken die gespeeld worden, en minder op de vertolkers en hun achtergrond, los van een paar foto’s. Dat is interessant in een tijd waarin de cd juist vaker als ‘auditief visitekaartje’ van de musicus wordt gebruikt.
Sinds de tijd van Haydn bestaan er een aantal algemeen geaccepteerde principes voor de klassieke sonatevorm, in het bijzonder voor het eerste deel. Dit bestaat uit een expositie, die uiteenvalt een eerste en tweede thema, gevolgd door een doorwerking, en afsluitend met een recapitulatie van de thema’s en toewerkend naar een climax.
Voor wie bekend is met deze regels biedt het luisteren naar een sonate dan ook geen grote verrassingen. De vijf sonates die op deze cd worden vertolkt geven tegelijkertijd een goed beeld van de reikwijdte van het genre. Natuurlijk kun je spreken van een ‘veilige programmering’ is, maar het is wel een programmering die maakt dat je de sonate in al zijn verschijningen kunt herkennen, maar ook verkennen. Dit wordt ondersteund door een slimme selectie van bekende en minder bekende werken.
De cd opent met de lichtvoetige sonate van de Argentijn Carlos Guastavino: een ideale instap, met zijn vrolijke kwinkslagen die prettig worden vertolkt door het duo, dat bijzonder goed op elkaar inspeelt. Die lijn wordt voortgezet in de sonatine uit 1981 van Joseph Horovitz, geschreven voor wijlen Gervase de Peyer. Hoewel dit het meest recent geschreven stuk is op de cd, voelen de duidelijke jazzinvloeden in dit stuk enigszins belegen aan, zeker wanneer je het afzet tegen hoe die invloeden doorklinken bij collega-componisten als Leonard Bernstein en Aaron Copland. Het duo weet er niettemin wat van te maken, zeker in het virtuoze slotdeel.
In de onbekende sonate van Nino Rota worden we een heel andere klankwereld binnengezogen: sterk geënt op de sonates van Brahms in klankkleur en stemvoering, een heel andere Rota dan we kennen van zijn grote filmsuccessen. Salguero weet met de warme klank van zijn Buffet Tosca te ontroeren in het ingetogen middendeel. Op andere plekken lijkt die warme klank hem juist parten te spelen: met name in de bekende sonate van Poulenc lijkt zijn aanzet vaak wat diffuus, en mist definitie – als iemand die wat binnensmonds praat. Desondanks is Clarinet Sonatas 20th Century een sterke cd, die laat zien dat de sonate zijn naam als geijkte muziekvorm dubbel en dwars verdient.
Bram Faber 