Categorieën
artikelen

L’effet de Réel, de literaire Mindf*ck

Roland Barthes. Zijn naam kwam al eerder voorbij, en ook dit zal niet de laatste keer zijn dat hij de revue passeert. Hij was van mening dat er een tragische discrepantie bestaat tussen de visuele rijkheid van de wereld en de armzaligheid van onze capaciteit om haar waar te nemen. Het enige medicijn kon volgens hem gevonden worden in de bestudering van literatuur, fotografie, en andere kunstvormen: optimaal oefenterrein voor de ontwikkeling van het type aandacht dat vereist is om te zien wat er om ons heen gebeurt.

Iets dat Barthes met verve deed. En dat zouden we weten ook. Zijn schriftelijke nalatenschap is immens. In zijn fameuze verzameling Mythologieën (1958) bijvoorbeeld leest en ontmaskert hij– hetzij tamelijk grootsprakig – de grootste kleinburgerlijke mythes van zijn tijd, zoals de Tour de France, het magische cachet van Marlon Brando, en oprukkend Poujadisme. Barthes is de grondlegger van veel cultuurkritiek in al haar verschijningsvormen, die vandaag de dag bedreven wordt. Een van de vele onderwerpen die hij ook aansnijdt is het zogenaamde realiteitseffect.

Categorieën
artikelen

Discours als regelgever van de werkelijkheid

De westerse wereld is goed vertrouwd met de Holocaust en zijn beeldcultuur, hoofdzakelijk dankzij getuigenissen en autobiografieën. In 1995 publiceerde Binjamin Wilkomirski zijn vermeende autobiografie Bruchstücke. Aus einer Kindheit 1939–1948, een verzameling autobiografische notities over zijn barre tocht in die tijd langs plekken als Majdanek en Auschwitz. Na publicatie werd de memoire zeer goed ontvangen en zowel nationaal als internationaal uitgebreid geprezen.

Niettemin werd drie jaar later de authenticiteit van de mémoire ter discussie gesteld. De eerste krantenartikelen verschenen die Wilkomirski’s claim op het Holocaustslachtofferschap weerlegden: hij zou eigenlijk Bruno Dössekker heten, in Zwitserland geboren zijn en bovendien nooit in de buurt geweest van een concentratiekamp. De bevindingen van Stefan Mächler in 2001 legitimeerden tot slot alle twijfels rondom Wilkomirski’s autobiografie: hij was inderdaad absoluut niet wie hij zei dat hij was.

Hoe kon Bruchstücke als waarheidsgetrouwe Holocaustgetuigenis worden gelezen?